چهارشنبه ۹ مهرماه ۱۴۰۴، حرم مطهر حضرت معصومه سلام ﷲ علیها

توصیه پیامبر صلی ﷲ علیه و آله بر برادری بین مومنین

• روایت‌های از پیامبر صلی ﷲ علیه و آله درباره رفتار برادرنه مردم با یکدیگر
• اقسام برادری
• رفتار برادرانه مومنین
• مصادیق برادری در کلام رسول خدا صلی ﷲ علیه و آله

بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمٰنِ ٱلرَّحِيمِ

روایات متعددی از پیامبر اکرم صلی ﷲ علیه و آله نقل شده که مضمون مشترک اکثر آن‌ها چنین است:: «عبادﷲ کونوا إخوانا»؛ ای بندگان خدا! با هم برادر باشید.

در ادامه‌ی این روایت، پیامبر خدا صلی ﷲ علیه و آله توضیحاتی بیان می‌فرمایند.

ایشان تأکید می‌کنند که برادر بودن به این معناست که میان خود کینه نداشته باشید، با هم نزاع نکنید، در معامله‌های یکدیگر دخالت نکنید و پشت سر هم بدگویی ننمایید. سپس در همان روایت، پیامبر اکرم سه بار با دست مبارک خود به سینه اشاره کردند و فرمودند: «التقوی ها هنا»؛ یعنی تقوا در دل انسان قرار دارد. اگر کسی در ظاهر با دیگری نزاع نمی‌کند، اما در دل نسبت به او کینه دارد، این تقوا نیست. تقوا آن است که انسان در درون نیز نسبت به دیگران خیرخواه و مهربان باشد.

اکنون به مفهوم «اخوانا» بپردازیم. ما چند نوع برادری داریم:

برادری نسبی: وقتی دو نفر از یک پدر و مادر به دنیا آمده باشند.

برادری رضاعی: وقتی دو نفر از شیر یک مادر تغذیه کنند. طبق فقه، اگر کودکی پانزده مرتبه از شیر زنی بخورد، او با فرزند آن زن برادر رضاعی محسوب می‌شود.

این نوع برادری مربوط به جسم انسان است، زیرا شیر غذا و پرورش جسم را تأمین می‌کند. اما غذای روح انسان چیست؟

در روایات فراوان آمده است که تلاوت قرآن غذای روح است. قرآن خود می‌فرماید: «وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ وَمَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرَازِقِین»

رزق تنها مادی نیست؛ مسائل معنوی نیز رزق روح انسان‌اند. دهان جسم، برای تغذیه‌ی بدن است و گوش انسان، دهان روح اوست. هر آنچه انسان می‌شنود، غذای جان اوست.

ابوعلی سینا در یکی از کتاب‌هایش می‌نویسد: با خدا عهد بسته‌ام که دروغ نشنوم؛ نه فقط این‌که دروغ نگویم. یعنی شنیدن نیز غذای روح است و دروغ، غذای آلوده‌ای برای جان انسان به شمار می‌آید.

اگر برادری رضاعی با پانزده مرتبه شیر خوردن شکل می‌گیرد، حال تصور کنید انسان صدها و هزاران بار معارف قرآن و سخنان رسول خدا و اهل بیت «علیهم السلام» را بشنود. این شنیدن، غذای جان است و برادری حاصل از آن به مراتب محکم‌تر و قوی‌تر از برادری رضاعی است. زیرا برادری رضاعی مربوط به جسم است، اما برادری دینی، پیوندی روحی و عمیق به شمار می‌آید. بنابراین همه‌ی ما، به دلیل بهره‌مندی از تعلیمات پیامبر و اهل بیت، برادران دینی یکدیگر هستیم.

اکنون پرسش این است: آیا ما واقعاً با هم برادرانه رفتار می‌کنیم؟

در برخی روایات آمده است که «مَقصَدُهُ مقصدُ أخیهِ؛ برادر کسی است که مقصد و آرزوهایش همان مقصد و آرزوهای برادرش باشد».

برای مثال در :

امتحانات: فرض کنید شخصی در حال برگزاری امتحان است. اگر داور امتحان، داوطلب را برادر خود بداند، آیا با او بی‌احترامی و توهین می‌کند یا خیر؟ اگر نمره‌ای کم داده شود، آیا با نیت خیرخواهانه است یا با نیت تحقیر؟ رفتار برادرانه در چنین شرایطی مشخص می‌شود.

صف نانوایی: اگر کسی در صف نان جلو بزند، واکنش ما نسبت به او چگونه خواهد بود؟ اگر آن فرد برادر نسبی ما باشد، داد نمی‌زنیم و تحمل می‌کنیم. حال اگر فرد دیگری باشد، باز هم باید او را برادر دینی خود بدانیم و واکنش ناپسند نشان ندهیم.

در رفت‌وآمد و خرید و فروش و در همه‌ی این موقعیت‌ها، اگر با دیگر مسلمانان مانند برادران خود رفتار کنیم، به توصیه‌ی پیامبر عمل کرده‌ایم: «عبادﷲ کونوا إخوانا».

پیامبر خدا زمانی که سه بار به سینه اشاره کرده و فرمودند «التقوی ها هنا»، در واقع تأکید کردند که دوستی و برادری نباید صرفاً ظاهری باشد، بلکه باید از دل برخیزد. انسان باید دیگران را واقعاً دوست بدارد، حتی اگر گناهی از آن‌ها سراغ داشته باشد. گناه ناپسند است، اما شخص گناهکار همچنان انسان و مسلمان است و باید او را به عنوان برادر دینی دوست داشت. دشمنی باید متوجه عمل زشت باشد، نه خود شخص.

در ادامه‌ی همین روایات، پیامبر اکرم رفتارهایی را نهی فرمودند. از جمله:

«لا تناجَشوا»: به یکدیگر نیرنگ نزنید. به عنوان مثال، فردی می‌خواهد میوه‌ای بفروشد و مشتری ندارد. دیگری از روی کلک، تظاهر به خرید و پیشنهاد قیمت بالاتر می‌کند تا رهگذری فریب بخورد و آن را بخرد. این رفتار فریبکارانه است و پیامبر آن را منع کرده‌اند.

روایت دیگری نقل شده است که کسی دست خود را به گونه‌ای جلو گوسفند گرفت که حیوان گمان کرد در دست او، جو است. وقتی گوسفند نزدیک شد، او حیوان را گرفت. پیامبر خدا فرمودند: «خداوند تو را لعنت کند، چرا به یک حیوان کلک زدی؟» اگر کلک زدن به حیوان چنین لعن شدیدی دارد، فریب دادن انسان‌ها به طریق اولی عملی نکوهیده و مورد لعن است.

حال اگر کسی به همسر، فرزند، خویشاوند یا مؤمنان نیرنگ بزند، چقدر این رفتار ناپسند است و سزاوار لعن الهی خواهد بود. بنابراین رعایت صداقت و خیرخواهی در همه‌ی روابط، نشانه‌ی عمل به دستور «عبادﷲ کونوا إخوانا» است.